اشک برای سالم و مرطوب نگه داشتن چشم لازم است. اشک از غده ای در زیر پلک فوقانی به نام غده اشکی تولید می‌شوند و در سوراخ‌های کوچکی (حفره‌های لاکریمال) در گوشه داخلی محل اتصال پلک‌های بالا و پایین تخلیه می‌شوند.
وقتی که پلک می‌زنیم، اشک از طریق مجرای اشک (مجرای نازولاکریمال) به بینی منتقل می‌شود و مجدداً در بدن جذب می‌شود. مجرای چشم و بینی می‌تواند دچار انسداد شده و مانع از تخلیه طبیعی اشک شود که افزایش خطر التهاب چشم و عفونت را به همراه دارد.
جراحی مجرای اشکی یا داكریوسیستورینوستومی (DCR) یك عمل جراحی است كه توسط متخصص چشم برای رفع انسداد یا تخلیه مجاری اشكی مسدود یا آلوده یا قسمت‌های دیگر سیستم اشکی (لاکریمال) انجام می‌شود.
دلایل شایع انسداد مجرای اشک
مجاری اشک بدون دلیل مشخصی ممکن است دچار انسداد شوند. انسداد می‌تواند جزئی یا کلی باشد و در هر مکانی از سیستم تخلیه اشک رخ می‌دهد.
علل شایع انسداد مجاری اشک شامل موارد زیر است:
- پیری: با گذشت زمان، سوراخ‌های چشم (مجاری اشک) می‌توانند باریک شوند و باعث انسداد شوند
- عفونت: می‌تواند باعث التهاب و انسداد شود
- جراحی یا جراحت قبلی: زخم یا آسیب استخوانی می‌تواند مانع جریان اشک شود
- ضعف پلک
- سلول‌های پوستی شل یا ذرات کثیفی: می‌توانند در مجاری اشک قرار بگیرند
- قطره چشم دارویی: استفاده طولانی مدت از برخی از داروها می‌تواند منجر به انسداد شود
- تومور
- درمان سرطان: مجاری اشک می‌تواند تحت تأثیر پرتودرمانی یا شیمی درمانی قرار گیرد
علت انسداد مجاری اشکی در کودکان چیست؟
بسیاری از نوزادان با رشد ناقص مجرای اشک به دنیا می‌آیند. به این وضعیت انسداد مادرزادی مجرای اشك یا داكریوستنوز گفته می‌شود. معمولاً در این حالت، نوزاد با مجاری بسیار باریک یا دارای شبکه ای از بافت مسدود کننده مجرا متولد می‌شود، بنابراین به درستی اشک تخلیه نمی‌شود یا کاملا مسدود می‌شود. بیشتر بچه‌ها این مشکل را در بدو تولد دارند.
دلایل دیگر انسداد، به ویژه در بچه‌های بزرگتر، نادر است. بعضی از بچه‌ها پولیپ بینی دارند که کیست یا رشد بافت اضافی بینی در انتهای مجرای اشک قرار می‌گیرد. انسداد همچنین می‌تواند ناشی از کیست یا تومور در بینی باشد، اما باز هم این مسئله در کودکان بسیار غیر معمول است.
ضربه به ناحیه چشم یا آسیب چشم که باعث شکاف (برش) مجاری اشک می‌شود، می‌تواند مجرا را مسدود کند، اما جراحی ترمیمی درست بعد از حادثه یا آسیب ممکن است مانع این امر شود.
علائم انسداد مجرای اشک
بیماران ممکن است از ابتدای انسداد مجاری اشک از علائم بی اطلاع باشند. آنها ممکن است متوجه اشکی شدن چشم شوند، اما متوجه نمی‌شوند که تولید بیش از حد اشک در واقع نشانه انسداد مجرای اشک است. اگرچه انسداد ممکن است به خودی خود برطرف شود، اما همچنین می‌تواند منجر به عفونت‌های مداوم درون کیسه اشکی (که اشک‌ها را جمع می‌کند)، التهاب چشم و تجمع مخاط شود.
علائم انسداد مجاری اشک شامل موارد زیر است:
- قرمزی یا تورم چشم
- تاری دید
- عفونت‌های مکرر، مانند ورم ملتحمه (صورتی شدن چشم)
- اشک ریختن بیش از حد
- ترشح یا پوسته شدن چشم
تشخیص انسداد مجاری اشک
تشخیص انسداد مجرای اشک شامل یافتن محل انسداد در سیستم اشکی است. اگر مشکوک به انسداد مجرای اشک باشید، پزشک شما آزمایش تخلیه اشک را انجام می‌دهد تا اندازه گیری کند که آیا اشک شما به درستی تخلیه می‌شود. یک قطره از رنگ بی ضرر روی سطح چشم قرار می‌گیرد و مشاهده انجام می‌شود. مقدار رنگی که از چشم تخلیه می‌شود، مسدود بودن مجرا را تعیین می‌کند.
آزمایشات دیگری که می‌تواند برای تشخیص انسداد مجرای اشک استفاده شود:
- قرار دادن پروب و آب ریختن: یک لوله نازک (پروب) درون سیستم اشکی قرار می‌گیرد تا مشخص شود مجرا باز است. سپس یک محلول نمکی از طریق مجرای نازولاکریمال وارد می‌شود تا بررسی کند که آیا تخلیه اشک طبیعی است یا خیر.
- آزمایشات تصویربرداری: برای ردیابی رنگ مخصوصی که در سیستم تخلیه اشک قرار گرفته و تعیین محل انسداد ممکن است از اشعه ایکس، سی تی اسکن یا MRI استفاده شود.
درمان انسداد مجرای اشک
درمان انسداد در سیستم تخلیه اشک اغلب به جراحی مجرای اشک، یک روش جراحی برای رفع انسداد مجاری اشکی نیاز دارد. به این جراحی تخلیه اشک، داكریوسیستورینوستومی (DCR) گفته می‌شود. اگر مجرای اشکی تا حدی مسدود شده باشد، پزشک ممکن است سعی کند با وارد کردن آب از داخل آن مجرا را باز کند. اگر این کار ناموفق باشد یا مجرا کاملاً مسدود شده باشد، جراحی رفع انسداد به طور معمول موثرترین روش درمانی است.
انواع جراحی مجرای اشک شامل موارد زیر است:
- DCR خارجی: یک برش کوچک در قسمت بالای بینی نزدیک پل بینی ایجاد می‌شود. پزشک یک قطعه کوچک استخوان را برداشته تا بین کیسه اشکی و بینی باز شود. در بعضی موارد برای جلوگیری از ایجاد زخم و باز نگه داشتن مجرا، یک لوله موقت به داخل مجرا وارد می‌شود. دهانه آن با بخیه بسته شده و لوله حدود 8 هفته بعد برداشته می‌شود.
- آندوسکوپی یا آندونازال DCR: جراحی تخلیه اشک، از طریق بینی با استفاده از آندوسکوپ، یک لوله کوچک با یک دوربین کوچک و نور متصل، انجام می‌شود. روش آندوسکوپی همانند DCR خارجی و بدون برش پوست انجام می‌شود.
- کاشت مجرای اشک مصنوعی: روش جراحی که در آن یک لوله شیشه مانند (لوله جونز) در پشت پلک برای تسهیل تخلیه اشک قرار داده می‌شود. این مجاری اشک مصنوعی دائمی معمولاً در مواردی استفاده می‌شود که مجرای نازولاکریمال باز یا ترمیم نشود.
داكريوسيستورينوستومی به طور معمول بصورت سرپايی و تحت بيهوشی عمومی انجام مي شود.
مراقبت‌های بعد از عمل برای داكریوسیستورینوستومی(جراحی رفع انسداد مجرای اشك)
پس از جراحی تخلیه اشک، ممکن است تا چند روز ترشحات خونین از بینی داشته باشید. حداقل تا پنج روز پس از جراحی از فین کردن خودداری کنید. پزشک برای جلوگیری از عفونت و التهاب، اسپری ضد احتقان بینی، پماد آنتی بیوتیک برای محل برش و قطره‌های چشمی را توصیه می‌کند.
نکات اضافی برای بهبودی از DCR عبارتند از:
- محل برش را تمیز نگه دارید
- از فعالیت‌هایی که باعث می‌شود خاک به زخم وارد شود خودداری کنید
- از کیسه‌های یخ (4 بار در روز به مدت 2 روز) برای کاهش تورم استفاده کنید
- از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید
- برای مرطوب نگه داشتن هوا از بخور استفاده کنید
- برای پاک کردن مخاط سوراخ بینی از قطره‌های نمکی بینی یا Afrin استفاده کنید
- به مدت 2 هفته بعد از جراحی شنا نکنید
- در صورت لزوم زخم را با گوش پاک کن و پراکسید تمیز کنید
حدود یک هفته پس از جراحی رفع انسداد مجرای اشک، پزشک شما بخیه‌ها را می‌کشد. رفع جای زخم به طور کلی چند ماه طول می‌کشد. اگر دچار خونریزی بیش از حد بینی یا تب شدید یا زخم شما قرمز و حساس است، در اسرع وقت با دفتر ما تماس بگیرید.
اگر علائم انسداد مجرای اشک را دارید یا می‌خواهید از نظر بلفاروپلاستی مورد بررسی قرار بگیرید، قرار ملاقاتی را تعیین کنید.
